Op 19 juni vond het event Barolo & Friends in The Grand Amsterdam plaats. Georganiseerd door het vakblad Perswijn en de organisatie ‘I Vini del Piemonte’ mochten de bezoekers zo’n 150 verschillende wijnen proeven en twee masterclasses volgen van Lars Daniels MV. V Jon Peter van den Oever doet verslag over wat er nog meer te ontdekken valt over deze mythische wijnregio. (eerder verschenen op anne-wies.nl)
Regione di Eccellenza
Welke wijn- en foodliefhebber kent deze regio niet? Een ‘regione di eccellenza’ zeggen de Piëmontese zelf in the Land of Beauty. Met Turijn als hoofdstad is deze Noordelijke provincie ingesloten door Frankrijk/Zwitserland en de provincies Aosta, Lombardije, Ligurië en Emilia Romagna. Aan de voet van de Alpen is het een belangrijke opstap naar de overige 19 regio’s van Italië.
Piëmonte is weer onderverdeeld in 8 provincies waaronder Cuneo waar het pittoreske plaatsje Barolo ligt in het nevelige heuvellandschap van de Langhe. Er wonen in Piëmonte ongeveer 4,4 miljoen mensen waarvan de helft in Turijn. De overige verspreid over de honderden dorpen en gemeenten.
Piëmonte provincies (bron: wikimedia commons)
I Vini del Piemonte
I Vini del Piemonte is een consortium van verschillende Piëmontese wijnbedrijven die zich sinds 2011 volledig inzetten voor de promotie van het mooie landschap, de wijnen, het eten en het toerisme. Met circa 25 events per jaar is de meest belangrijke ‘Barolo & Friends. Een event om met deze excellente regio in aanraking te komen en kennis en ervaring te kunnen opdoen door proeverijen, workshops, seminairs en masterclassen.
De liefde van Thomas Jefferson
Piëmonte heeft 43.536 ha wijngaarden met een productie van circa 2,7 miljoen hectoliter met een groot aantal wijnen van beschermde oorsprong: 18 DOCG en 42 DOC. Barolo DOCG bestaat sinds 2008 maar de plaats en wijn al vele jaren daarvoor. Zo’n 2500 jaar geleden werd er al wijn gemaakt die gewaardeerd werd door Julius Ceasar en eeuwen later door wijnliefhebber en wijnbouwer Thomas Jefferson, de derde president van de VS en de opsteller van de Amerikaans onafhankelijks verklaring in 1777. Jefferson wordt ook gezien als één van de eerste sommeliers van de VS. Hij reisde naar verschillende Europese wijngebieden en werd verliefd op de nebbiolo die hij vond lijken (toen) op een madeira, zijn lievelingswijn, die geopend werd tijdens de toost voor het uitroepen van de onafhankelijkheid!
Camillo Benso di Cavour
Piëmonte kent haar eigen variant in de staatsman en landbouwkundige Camillo Benso di Cavour, de eerste president van het een geworden Italië. Zijn invloed en nalatenschap is daar te bewonderen zo’n 8 km van Barolo, in Castello di Grinzane Cavour. Hij is verantwoordelijk voor de transformatie van de barolo, een astringente wijn zoals we die zijn gaan kennen. De moeite waard om te bezoeken! Zo ook het Barolomuseum waar je de bezichtiging kunt afsluiten door in de cantina verschillende barolo’s via de ‘automatic wine dispenser’ te proeven. Prima manier om te ervaren welke je het meeste waardeert.
Zelf ben ik verschillende keren in Piëmonte geweest en in 2018 een Barolo tour gedaan. Ik verbleef in een prachtige villa (Vitae) bij Castiglione Falletto. Een uitstekende uitvalsbasis om de regio te bezoeken en afspraken te maken met lokale wijnboeren voor een proeverij. Ze pakken bijzonder uit met hapjes en ongedwongen prettige uitleg over het terroir, de familie, de geschiedenis van de regio en hun wijnen. Veelal gegeven door de jonge generatie kroonprinsen en -prinsessen van deze koningswijn.
Het is heerlijk genieten in en om Barolo. (Foto’s ©anne-wies.nl)
Masterclass: The Best Start with Bar
Toch is er nog veel te ontdekken zoals ook blijkt uit deze masterclass. Lars Daniels MV heet iedereen welkom en laat na een korte introductie een overzicht zien wat een beetje bekende barolo of barbaresco doet qua prijs. Een goed jaar van een Roagna, Cappellano, Rinaldi, Giacosa of Mascarello gaat niet weg voor onder de € 600,-. En dat is wel te verklaren uit de lange verplichte rijpingstijd, het bewaarpotentieel, het bijzondere terroir, de schaarse versnipperde nebbiolo wijngaarden en de marktwerking. Maar bovenal gaat het toch om de bijzondere en gewaardeerde smaak. De ‘Bar’ wijnen hebben Piëmonte bekend en geliefd gemaakt als toeristische trekpleister. Het is ook de bakermat van de slowfood beweging die in 1986 door de politieke activist Carlo Petrini is opgericht in het plaatsje Bra (Cuneo) als aanklacht tegen de fastfood industrie en luie smaakvervlakking. De eco-gastronomische beweging heeft internationaal veel aanhangers gekregen die graag een bezoekje aan de Piëmonte brengen.
x
Twee-jaarlijks kaasfestival CHEESE in het pittoreske plaatsje Bra, de thuisbasis van de Slow Food beweging. (foto’s: ©anne-wies.nl)
Piëmonte in cijfers
Piëmonte (25.400 km²) heeft 43.536 ha aan wijngaarden waarvan rood circa 60%. De barbera neemt 31% voor haar rekening en de nebbiolo zo’n 10%. Laatrijpende rassen doen het hier uitermate goed door de droge lange zomers en zachte herfst. In een overzicht laat Lars zien dat de in omgeving van Alba het aantal hectare nebbiolo in de periode 2015 t/m 2021 met 377 ha is gegroeid (totaal 1125 ha) en de barbera met 111ha (totaal 1672 ha). Dit ten nadele van dolcetto die is teruggelopen met 291 ha (927 ha). De nebbiolo en barbera zijn zeer geliefd bij de consument én er is meer aan te verdienen voor de wijnboeren. Piëmonte heeft het grootste aantal DOCG’s (18) en DOC’s (42) van alle Italiaanse wijnregio’s en produceert géén IGT-wijnen, dat zegt wel iets.
Er wordt 2,7 miljoen hectoliter geproduceerd van 18.000 wijngaarden door 54 coöperaties met circa 10.000 leden en van nog zo’n 280 productiebedrijven die goed zijn voor een behoorlijke werkgelegenheid. Piëmonte ligt rond de 45ste noorderbreedte graad, wat vergelijkbaar is met Bordeaux en het noordelijke Rhônegebied, maar met een totaal ander terroir. Qua versnippering van de wijnvelden lijkt het op de Bourgogne. Er zijn 7 belangrijke wijnroutes om de wijnen te promoten: www.stradadelbarolo.it en www.astesanastradadelvini.it.
Geologie van Piëmonte
De geologie van Piëmonte is zeer divers en de bodem van de Langhe, waartoe de wijnen barolo en barbaresco behoren, is hoofdzakelijk ontstaan door inlandse zeeën uit het Mioceen en Pioceen zo’n 5 miljard jaar geleden. De verschillende aardlagen vallen op door zandsteen, blauwe klei*, kalk en gips (calcium sulfaat). Unieke en belangrijke lagen die het uiteindelijke terroir van Piëmonte vormen. (*over de blauwe klei kreeg ik tijdens een masterclass van Guiseppe Vajra te horen dat de blauwe klei wat vollere, soepelere en minder astringente barolo’s opleveren)
Barbera DOCG
Barbera. Foto: ivinidipiemonte.it
De barbera kent 3 DOCG’s: Nizza, Monferrato Superiore en d’Asti. De druif kent vooralsnog geen genetische profilering met andere Piëmontese rassen dus is de oorsprong nog wat interpretatie gevoelig. Hij lijkt geïntroduceerd te zijn uit Lombardije en de naamgeving ‘barbera’ is ook niet 100% duidelijk: vinum berberis, barbexinis, barbiera etc. De druif rijpt sneller dan de nebbiolo maar weer later dan de dolcetto. Hij heeft optimale rijping nodig vanwege zijn hoge zuurgraad. De barbera komt in heel Italië voor maar is in Piëmonte het belangrijkste ras van de totale aanplant. Het is een veelzijdige druif die verschillende wijnstijlen kent en een ideale maaltijdbegeleider is.
Proeven: 5 x barbera
We proeven vijf barbera wijnen die toch behoorlijk verschillen waarbij voor mij de drie Nizza’s eruit springen. Nizza viel tot 2014 onder Barbera d’Asti DOCG maar is nu een zelfstandige DOCG. Het is de warmste zone van Asti en levert de rijpste barbera druiven en dat proef je. Zacht, elegant, rood fruit, pruim, mooie zuren en beetje kruidig. De andere twee La Zerba en Ricordi hebben aanmerkelijk meer zuren en veel fruit.
Barolo DOCG
Nebbiolo. Foto: ilvinidipieponte.it
Barolo DOCG omvat 2133 ha en produceert ongeveer 13 miljoen flessen (89.000 hl, max rendement van 56hl/ha). De laatrijpende druif nebbiolo heeft een uitgesproken karakter en laat zich lastig managen. De eigenzinnige druif doet het, zeker door het warmer worden, uitstekend op goede hoogte en het specifieke terroir van kalk, mergel bij Barolo en La Morra (Tortonisch) en de meer zandstenen en harde grond van Serralunga en Castiglone Falletto. Die laatste wijnen zijn over het algemeen wat sterker. De appellatie Barolo DOCG kent 11 gemeenten en 181 MGA’s (Mengione Geografische Aggiuntive incl. de gemeenten). Deze zijn vergelijkbaar met een cru of climat waarbij, buiten de nebbiolo, ook andere rassen mogen staan. Maar feit is wel dat Barolo’s van een MGA de meest prestigieuze zijn. Over de herkomst van de term ‘nebbiolo’ is al veel geschreven en beredeneerd door de eeuwen heen door o.a. Columella, Crescensi, Cavour en Robinson. Laten we het maar op de nebbia (=mist) houden omdat er tijdens eerste herfstmist geoogst werd van de druif die geen schaduw duldt.
Proeven: 4 x barolo
We proeven 4 barolo’s. Twee van Agricola Marrone (2018) en Renzo Seghesio (2017) en twee uit het warme jaar 2015 van Fratelli Moscone en Bava winery.
De Bussia van Agricola Marrone (La Morra, 2018) van 100% nebbiolo (biotypen lampia en michet) komt van een zanderige kalk kleigrond op ongeveer 300m hoogte. De wijn ondergaat een maceratie van ongeveer 30 dagen en een malolactische fermentatie en rijping in grote vaten van 30hl voor 30 maanden. Marrone staat voor traditionele kwaliteit (capello sommerso) en het wijnbedrijf bestaat sinds 1870. De wijn is robijnrood en aromatisch met kersen, framboos, floraal, zoethout, aards en kruidig. Niet te zware tannines (ondanks 2018). In eerste instantie dacht ik TCA (kurk) te proeven maar het schijnt licht bij deze wijn te horen, zo laat ik me vertellen, aangezien er meerdere met diezelfde eigenschap zijn geproefd. Het zal onaangenaam zijn voor de wijnproducent als meerdere proevers dit waarnemen terwijl het bij de wijn hoort.
De druiven van de Barolo del Comune di Monforte d’Alba 2017 van Renzo Seghesio komen van de laaggelegen delen van wijngaarden Ginestra en Pajana. De wijn is donkerrood, kruidig, hier en daar scherp met overheersend donker fruit dat niet direct wordt wegegeven in het glas. Ook voor deze wijn capello sommerso (battonage) van 35 dagen en rijping in Slavonisch eiken voor 30 maanden. Ik zou deze wijn nog lekker wat jaren laten liggen. Renzo is trouwens de oudburgermeester van Monforte d’Alba, bioloog en wijnboer en startte in 1968 in de garage van z’n ouders met het maken van zijn eigen wijnen. Dat is zeer goed gelukt met een productie van 70.000 flessen per jaar. De familie heeft circa 40 hectaren wijngaarden.
De Barolo Bussia uit 2015 van Fratelli Moscone komt ook uit Monforte d’ Alba van zuidwestelijke gerichte kalkachtige wijngaarden op 450 – 480 m hoogte. Het jaar 2015 was warm en een zeer goed wijnjaar voor de barolo’s. Deze barolo is complex, rood fruit met kersen en aardbei, rozenblaadjes, blauwe bes, kruidig en leer. De tannines zijn wat zachter geworden maar toch duidelijk op de voorgrond aanwezig. Fermentatie in RVS op 26 graden en 20 dagen maceratie. De wijn rijpt 30 dagen in grote barriques en 12 maanden op fles. Het wijnbedrijf bestaat 200 jaar en de jongste generatie (Sara Moscone) staat aan het roer om het wijnbedrijf verder te ontwikkelen.
De Barolo Scarrone Bava Winery (Castiglione Falletto 2015) heeft zachte tannines met tonen van tabak, roos, pruim, cacao. Een elegante wijn met fermentatie in 35hl Frans eiken uit Fontainbleu en cappello sommerso zo’n 18 uur, gevolgd door 48 uur laten rusten in RVS alvorens 30 maanden te rijpen op hout. Complexe wijn maar herkenbaar als barolo. De wijngaard ligt op 300m hoogte op witte leem en kleigrond. De Bava familie verbouwt al wijn vanaf 1600 en heeft 50 wijngaarden in de Langhe en Monferrato.
Barolo & Friends, de proeverij
De masterclass wordt afgesloten en we kunnen 150 wijnen proeven van 21 producenten, waarvan er 15 een importeur voor Nederland zoeken. We proeven arneis, viognier, sauvignon blanc, chardonnay, spumantes en uiteraard de ‘bar’ wijnen.
Van de spumantes was ik zeer gecharmeerd van de Moscone Giovane Ribelle brut. Een blanc de noir millesimato van 100% nebbiolo met 24 maanden sur lie. Viool en citrus met een fijne mousse. De Cortina Alta Langha van Dianesi van 90% chardonnay en 10% bacca rossa Piemontese is een prima bubbel a la methode classic. Wat peer, perzik en citrus, fris en toch rond. Drie weken fermentatie op lage temperatuur en daarna 3 maanden op fles en vervolgens 30 maanden in de kelder bij constante temperatuur van 16 graden. Heerlijk tijdens deze warme dag in Amsterdam.
Daarna nog vele babera’s, barolo’s en enkele barbaresco’s waar we tot de conclusie kwamen dat de Barbaresco 2012 van Filippino Domenico di Elio Filippinoongetwijfeld de beste wijn is die we daar geproefd hebben. Veel kaartjes uitgewisseld en contacten gelegd voor een volgende trip naar Piëmonte. Leerzaam, representatieve locatie en wat komt daar toch veel moois vandaan. Piëmonte is niet voor niets een excellente regio in het land van La Grande Bellezza!
*Jon Peter van den Oever is registervinoloog®, informatiewetenschapper en IT-er en heeft een consultancybureau om kennis digitaal toegankelijker te maken. Als wijnliefhebber deelt hij zijn ervaringen op Instagram en The Wine Taxonomist. Lees hier alle artikelen van Jon Peter.